De kapel van de zusters is niet alleen een pareltje van de neogotiek maar beschikt ook over een uitstekende akoestiek. Vandaar dat heel wat koren en orkesten er concerten houden. Recent werd door het Gentse orkest B’Rock het vergeten werk van de Vlaamse componist Philippus van Steelant in de kapel uitgevoerd.
‘Van Steelant is de grootste ontdekking uit mijn carrière’
Halverwege de 17de eeuw leidden de exuberante composities van Philippus van Steelant tot ophef en discussie in de Antwerpse St.-Jacobskerk. Vanavond wordt zijn muziek eindelijk uit de vergetelheid gehesen door B’Rock.
Enkele uren voor het begin van een druk opnameweekend met B’Rock, het ensemble dat hij twintig jaar geleden mee boven de doopvont hield, plakt Frank Agsteribbe zowat tegen het plafond van zijn muziekstudio. Na de eerste dagen repeteren is er euforie: het resultaat van jarenlang wroeten blijkt alle verwachtingen te overtreffen. ‘Verrast? Nee, eerder bevestigd in wat ik al vermoedde: de requiems van Philippus van Steelant zijn van het beste dat ooit door Belgische handen op papier is gezet.’
De kans dat de naam Van Steelant een belletje doet rinkelen, is nochtans minuscuul. Ooit boog Capilla Flamenca zich over een van zijn missen. Voorts bleef het stil rond de man, die rond 1650 als componist en organist aan de Antwerpse St.-Jacobskerk verbonden was. Tot musicologe Stefanie Beghein tien jaar geleden in zijn spoor dook. ‘Tijdens mijn doctoraatsonderzoek naar het muziekleven in Antwerpse parochiekerken merkte ik in begrafenisregisters dat er wat aan de hand was in St.-Jacobs: ophef en discussies, kanunniken die klaagden over uitvaartdiensten. Het was een periode waarin de uitvaartcultuur veranderde, waarin meer missen werden gehouden en vaak monumentale muziek werd gebruikt. Dat was niet naar ieders zin. Ergens werd een gedrukt requiem van Van Steelant vermeld. Ik vond het enige bewaarde exemplaar in een archief in Wenen, bestelde microfilms en begon te transcriberen. Sindsdien ben ik het van de daken blijven schreeuwen: musici, programmatoren, dóé hier iets mee!’
Maar de comeback van Van Steelant bleef uit. ‘Wetenschappelijke ontdekkingen moeten kunnen rijpen’, zegt Beghein. ‘Als muzikant heb je die tijd ook nodig voor experiment’, vult Agsteribbe aan. ‘Met de partituur kom je al een eind. Maar er zijn ook puzzelstukken die je zelf moet toevoegen op basis van ervaring en intuïtie.’
Grootse begrafenissen
Vanavond voert B’Rock Van Steelant uit in een concertprogramma rond zijn requiem uit 1650, het sinds de 18de eeuw nooit meer uitgevoerde zusterwerk uit 1656 en een ‘ongehoord’ Miserere. Muziek voor donkere dagen, klinkt die ook naargeestig en grauw? Agsteribbe: ‘Integendeel. Ik sloeg de partituur open en dacht dat ik een Rubens zag. Kleur! Contrast! Structuur! De muziek barst van de Italiaanse flair en doet een beetje denken aan Monteverdi. Er waait zelfs wat opera door. Uit de muziek maak ik alvast op dat men de dood toen heel anders zag: als de overgang van één leven naar een ander, waarin alles lustig zou doorgaan.’
‘Ik sloeg de partituur open en dacht dat ik een Rubens zag. Kleur! Contrast! Structuur! De muziek barst van de Italiaanse flair’Frank AgsteribbeArtistiek leider B’Rock
‘Hij was een kind van de exuberante contrareformatie in Antwerpen,’ knikt Beghein. ‘Na de turbulente geloofsstrijd was de stad aan een indrukwekkend katholiek herstel bezig, met investeringen in kerkgebouwen, kunstwerken én muziek. Rond 1650 zien we dat er aan St.-Jacobs een kapittel wordt opgericht om de kerk meer standing te geven. Dat werd mee gefinancierd door de lokale elite, onder wie de burgemeester, schepenen en internationale kooplieden.’ Ze mocht dus wat kosten, de reis naar de overkant. ‘Voor grote begrafenissen werden 29 instrumenten ingezet’, beaamt Agsteribbe. ‘Toen ik dat las, dacht ik: dan gaan wij er ook voor.’
Hoe verzeilt zo’n spectaculair oeuvre dan mijlenver van de canon? ‘Moeilijk te zeggen’, zegt Agsteribbe. ‘Is het dan toch weer een gebrek aan chauvinisme dat ons parten speelt? Bij heel wat concertorganisatoren moet je niet met zulke ideeën komen aanzetten: tenzij het een vergeten barokparel van Vivaldi is, zijn er weinig geïnteresseerd. Dat het nu toch lukt, beschouw ik als een klein mirakel. Want ondanks de hints van Stefanie kwam ik eerder willekeurig bij Van Steelant terecht. Ik zal er maar eens naar kijken, dacht ik toen ik op zoek was naar een nieuw project. Het werd de grootste ontdekking van mijn carrière.’
Beghein: ‘Al die jaren van voorbereiding vroegen een grote investering, niet het minst van de belastingbetaler. Maar nu wordt een subliem gerestaureerd kunstwerk aan de gemeenschap teruggegeven.’
Antwerp requiem, dinsdag 1 februari om 19.30 uur in Erfgoedhuis Zusters Van Liefde, Gent, b-rock.org. Een opname verschijnt later dit jaar bij Pentatone.
artikel overgenomen uit De Standaard van 1 februari 2022
Ook Het Nieuwsblad had aandacht voor dit bijzonder concert in de neogotische kapel van de Molenaarsstraat. U leest het via deze link.